INTERVIEW - Antibiotica beter begrijpen om ze beter te gebruiken
Waarom kan ik bij de apotheek een antibioticum enkel op voorschrift krijgen? Wat is antibioticaresistentie? Hoe kan ik de ongewenste bijwerkingen van antibiotica vermijden? Stijn Lazeure, apotheker bij Multipharma, legt de belangrijkste gebruiksprincipes van antibiotica uit en vertelt meer over de centrale rol van de apotheker in het zorgpad.
Wanneer gebruik je antibiotica en waarom heb je een doktersvoorschrift nodig?
"Een antibioticum is enkel actief tegen bacteriën. In tegenstelling tot virussen, die een gastheercel nodig hebben om zich voort te planten, zijn bacteriën micro-organismen die zelfstandig kunnen overleven. Enkel symptomen zijn niet voldoende om een virale van een bacteriële infectie te onderscheiden. Er kan een uitstrijkje, monster of bloedtest nodig zijn, of je moet vertrouwen op de diagnose van een arts. Dat is de reden waarom antibiotica enkel verkrijgbaar zijn op voorschrift."
Welk effect hebben antibiotica op ons lichaam?
"Antibiotica hebben verschillende werkingsmechanismen, maar over het algemeen functioneren ze door het bacteriële membraan te vernietigen. Ze worden geclassificeerd volgens de chemische familie waartoe ze behoren (zoals penicillines) en volgens hun werkingsspectrum. Sommige richten zich op een zeer specifieke groep bacteriën, andere hebben een breed spectrum. Deze laatste hebben het vermogen om een groot aantal verschillende bacteriën aan te vallen, maar het zijn net deze bacteriën die leiden tot antibioticaresistentie. Het is dan ook essentieel om antibiotica correct te gebruiken en dus belangrijk om deze producten enkel op medisch voorschrift te verstrekken."
Wat is antibioticaresistentie?
"Breedspectrum antibiotica doden alle bacteriën, ook degene die nuttig zijn voor ons lichaam. Alleen de sterkste overleven en vermenigvuldigen zich uiteindelijk. Door de jaren heen heeft het overmatig of onjuist gebruik van antibiotica geleid tot de selectie van deze ‘superbacteriën’. Deze bacteriën zijn gemuteerd, of gewijzigd, waardoor ze niet langer gevoelig zijn voor dit type antibioticum. Een voorbeeld dat vaak wordt aangehaald, is Staphylococcus aureus. Deze bacterie is verantwoordelijk voor ziekenhuisinfecties en is resistent geworden tegen heel wat behandelingen. Het is een beetje zoals de nieuwste generaties luizen die weerstand hebben ontwikkeld tegen en dus niet meer reageren op behandelingsshampoos. Om dit risico te beperken, geven we nu de voorkeur aan smalspectrum antibiotica en staat een rationeel gebruik centraal: de juiste dosis, frequentie en duur zijn van het grootste belang."
Wat zegt u tegen patiënten die vragen om antibiotica zonder voorschrift? En tegen patiënten die ze liever niet willen nemen?
"Als apotheker beschikken wij niet over voldoende informatie om te beoordelen of een antibioticum nodig is of niet. Een identiek symptoom, zoals een loopneus of koorts, kan een virale of bacteriële oorzaak hebben. Het komt niet vaak voor dat een patiënt zijn behandeling niet wil nemen. Is dit toch het geval, dan leggen we uit dat als de arts een antibioticum heeft voorgeschreven, dit een gerechtvaardigde keuze is. Als een patiënt weigert, is het ook onze rol om hen te wijzen op de tekenen van mogelijke complicaties waar hij of zij op moet letten."
Wat zijn de risico’s van zelfmedicatie?
Naast het risico op antibioticaresistentie kunnen zo belangrijke symptomen worden verdoezeld. Meningitis kan bijvoorbeeld onopgemerkt blijven als de symptomen worden verzacht door een ongeschikt antibioticum. Dit vormt een niet te onderschatten gevaar.
Zijn er interacties met andere geneesmiddelen of stoffen?
"Zeker. Diarree veroorzaakt door een antibioticum kan bijvoorbeeld de effectiviteit van de anticonceptiepil verminderen. Sommige antibiotica kunnen ook de toxiciteit van geneesmiddelen, zoals statines (cholesterolverlagers), versterken. Alcohol moet worden vermeden en je moet jezelf beschermen tegen de zon, want sommige antibiotica zijn lichtgevoelig."
Waarom moet je je antibioticakuur altijd volledig opmaken ?
"Te snel stoppen, zelfs als je je beter voelt, doodt alleen de zwakste bacteriën. De meest resistente overleven, vermenigvuldigen zich en kunnen uiteindelijk ongeneeslijk worden. Je behandeling afmaken, betekent antibioticaresistentie voorkomen en vermijden dat geneesmiddelen geen effect meer hebben op de bacteriën."
Wat zijn de ongewenste bijwerkingen en hoe kun je ze beperken?
"Antibiotica doden bacteriën en maken hierbij geen onderscheid tussen goede en slechte bacteriën. Ze maken met andere woorden geen onderscheid tussen de bacteriën die ons ziek maken en degene die nodig zijn voor een goed evenwicht van ons lichaam. Zo kunnen ze de darm- of vaginale flora verstoren en diarree, schimmelinfecties, witte afscheiding of jeuk veroorzaken. Om deze effecten te verminderen, kunnen we probiotica (goede bacteriën), prebiotica (hun voeding) en gisten aanbevelen die antibioticaresistent zijn. Deze supplementen helpen het evenwicht van de microbiota herstellen.
Mensen kunnen ook allergische reacties (mondzweren, huiduitslag, anafylactische shock) ontwikkelen op een antibioticagroep zoals penicilline. Dit is waardevolle informatie die je zeker moet doorgeven aan je arts."
Wat zegt u tegen een patiënt die aarzelt om een antibioticum te kopen vanwege de prijs?
Antibiotica blijven een van de meest betaalbare en best terugbetaalde behandelingen. De duurdere producten zijn precies de soorten waarvan we het gebruik willen beperken vanwege antibioticaresistentie. Als de behandeling op tijd wordt voorgeschreven, kunnen veel kostelijkere complicaties bovendien worden voorkomen.
Heb je nog een laatste advies?
Het beste medicijn blijft preventie. Vaccinatie tegen bepaalde bacteriën, zoals pneumokokken en bacteriën die longontsteking veroorzaken, is essentieel. Wij spelen als apotheker een belangrijke rol in de bevordering van deze preventiemaatregelen.
Heb je nog vragen over antibiotica, je behandeling, preventie en je gezondheid in het algemeen? Aarzel niet om ons een bezoek te brengen in de apotheek. We zijn er voor jou en je gezin.
